امام بخاری رحمه الله بخارا شهریده کاتاریب ویاشی کیچیک لیکدن طلب علم گه چیقیب واوزشهری واوزمنطقه سی عالم لری ننگ آلدیلریده درس اوقودیلر،وعلمی صحبت لریده اولتوروب فائده لندیلر.

امام بخاری رحمه الله ایککی یوزاون لنچی هجری یلده آنه سی وکتته إناغه سی بیلن بیرگه حج نیتی ده حجازگه قاراب یول آلدیلر،عین پیتده یاشی اون بیش گه یتگن ایدی،حج موسمی توگاگندن کیین بیرگه سی کیلگن آنه وإناغه سی قیتیب کیتیشدی،امااوزلری حجازگه توختب مکه مکرمه ومدینه منوره ده گی عالم لرننگ آلدیده درس اوقوب علم اورگانارایدیلر،اوچ یل مکه مکرمه ده توخته گنلریدن کیین مدینه منوره تمان یول آلیب وشورده اقامت قیلدیلر،وشومدینه منوره ده"التاریخ الکبیر"یعنی بیوک تاریخ نام لیک کتابی نی تألیف قیلدیلر.

وامام بخاری رحمه الله برییرده توخته مسدن طلب علم اوچون بیوک عالم لروامام لرننگ باردیاری گه سفرقیلدیلر،وشوقطارده بغداد،بصره،کوفه،مکه مکرمه،شام ,ومصراولکه وشهرلری سرفهرست بولیب ورده گی کوب شیخ لردن علم ورسول الله صلی الله علیه وسلم ننگ حدیث لرینی ایشیتیب آلدیلر،چنانچه امام بخاری رحمه الله شام ،مصر،وجزیره تمان ایککی مرته،وبصره تمان تورت مرته سفرقیلگنلر،وشوکبی حجازده هم آلتی یل اقامت قیلدیلر،وشوترتیب ده حضرت امام بخاری رحمه الله تقریبابرمینگ دن کوپراق استاذلروشیخ لردن حدیث یازیب روایت قیلگنلر.

امام بخاری رحمه الله غایت درجه ده ذکی وحافظ مرتبه سیگه یتیشکن برذات ایدیلر،یوزمینگ صحیح وایشانچلی حدیث وایکی یوزمینگ هم غیرصحیح حدیث لرنی یادبیلرایدیلر،علم ومعرفتی کینگ ووسیع بولگن برذات ایدیلرحتی که امام لروعلماءلرذکاوت ویادقیلیش لیگی ده دقیق بولگنلیگی،وراوی لراحوالی نی وحدیث لروخبرلرننگ علت لرینی بیلگانلیگی وتانیگنلیگی اوچون امام بخاری رحمه الله جنابلری گه حدیث علمی ده"أمیرالمؤمنین فی الحدیث"دیب لقب قویوشگن ایدیلر،وبغدادشهریده بارپیت لریده مجلس لریده اون مینگ دن کوپراق انسان لروطالب علم لرحاضربولیشیب اولتورایردیلر.

امام بخاری رحمه الله ده یاش لیک دن نبوغ ویانابغه لیک علامه لری ظاهربولیب واوزهمقطارلریگه قراگنده علم وذکاوت ده اوستون درجه ده ایدیلر،وشوباعث برچه هم تینگ لری امام بخاری رحمه الله ننگ آلدیده شاگردبولیب جنابلریدن علم اورگانرایدیلر،وبرچه شهرودیارلرده اوکیشی نی قزغین کوتوب آلیشارایدیلر.

روایت لرگه بناء بصره شهری ننگ اهل علم لری طلب حدیث ویاحدیث اورگنیش اوچون امام بخاری رحمه الله ننگ آرقه سیدن چاپشیب تاکه امام بخاری نی ایزیدن یتیب آلیب بریولده اولتورغوزیب مینگ لرچه آدم لراطراف لریده توپلانرایدیلر،ومذکورآدم لرننگ کوپراغی امام بخاری رحمه الله دن یازیب روایت قیلاتگن کیشی لردن ایدیلر،وشوزمانده امام بخاری رحمه الله ننگ یوزیگه سقال چیقمگن یاش یگیت ایدیلر.

یوسف بن مروزی ایتادورکه بصره ننگ مسجدی ده اولتورگن ایدیم شوأثناده برکیشی ننگ آوازی نی ایشیدیم که یااهل علم محمدبن اسماعیل بخاری کیلیب دوردیب آوازبیرارایدی،کیین برچه اهل علم امام بخاری نی آختاریب چیقدیلرومین هم برگه لریگه بارایدیم،کیین بریگیت نی کوردیک که ستون ننگ آرقه سیده نمازاوقویرایدی،نمازاوقوب بولگنیدن کیین برچه لرهلگی یگیت ننگ اطرافی گه جمع بولیشیب واوندن بردرس مجلیسی نی ترتیب بیریش لیگی نی طلب قیلدیلر،امام بخاری رحمه الله اهل علم ننگ طلبی گه استجابت قیلیب مجلس نی ترتیب ایتدیلر،وشوترتیب ده ایرته گه هم امام بخاری ننگ مجلیسی ده قنچه مینگ کیشی لرحاضربولیب درس مجلیسی ده اولتوردیلر،ودرس ضمنی ده حضرت امام بخاری رحمه الله ای بصره اهالیسی!مین بریگیت دورمن وسیزلرمین دن حدیث روایت قیلیش لیک نی سورادینگیزلرومین سزلرگه اوزشهرلرینگ اهلی دن برقنچه حدیث لرنی روایت قیلورمن که سیزلراوندن فائده لنه سیزلردیدیلرامام بخاری رحمه الله جنابلری.

وأبواحمدعبدالله بن عدی الحافظ امام بخاری رحمه الله ننگ ذکاوتی وایشیتکن هربرموضوع نی بوتون لای یادی ده سقلاش لیگی حقیده بغداد ده روی بیرگن برواقعه نی قوییده گی دیک حکایه قیلادور:

برقنچه عالم لرومحدث لردن محمدبن اسماعیل بخاری بغدادگه کیلیب دوردیب ایشیتدیم،کیین حدیث عالم لری اوکیشی ننگ بغدادگه کیلگن لیگی نی ایشیتیب برییرگه جمع بولیشدیلر،اوندن کیین یوزحدیث نی آلیشیب قصداحدیث لرننگ متن لری واسنادلرینی اوزگرتیشیب بوحدیث ننگ متنی نی ینه برحدیث ننگ اسنادی گه وبوحدیث ننگ اسنادی نی ینه برحدیث ننگ متنی گه قوشوب مذکوریوزحدیث ننگ متن واسنادلرینی بربریگه آرالاشتوروب تشلادیلر،کیین هربرکیشی گه اون حدیث ننگ بیریشیب امام بخاری ننگ مجلسی ده حدیث لرنی اوقوب بیرینگلردیدیلر،کیین هلگی اون کیشی دن بری توروب اون حدیثی دن برینی اوقوب بیریب امام بخاری دن بوقندای حدیث دوردیب سورادی،امام بخاری رحمه الله بوحدیث نی تانیمایمن دیدیلر،کیین ینه برحدیث نی اوقوب سوردی،امام بخاری رحمه الله ینه هم مین بوحدیث نی تانیمایمن ویاایشیتمگن من دیب عین جواب نی بیردیلر،وشونگه اوخشاش بشقه حدیث لرباره سیده هم سوراب تاکه اون حدیثی نی هم اوقوب فارغ بولدی،امام بخاری رحمه الله هربرحدیث حقیده سوال گه بوحدیث نی تانیمایمن وبیلمایمن دیب جواب بیردیلر،کیین فقهاءوعالم کیشی لربربرلریگه قراشیب بوآدم حقیقت نی بیلدی ویابوآدم عالم وفهم ایگه سی ایکن دییشارایدیلر،علم سیزوبیلمادیگن آدم لرایسه امام بخاری حقیده بوآدم بیلماس ایکن دیب حکم قیلیشدیلر.

اوندن کیین مذکوراون کیشی دن ینه بری بیرینچی کیشی گه اوخشاب حدیث لرینی برین برین اوقوب امام بخاری دن سورادی،امام بخاری رحمه الله فقط مین بوحدیث ننگ قندای حدیث ایکن لیگی نی بیلمایمن دیرایدیلر،اوندن کیین اوچونچی آدم وشوکبی تورتینچی وبالآخره اون لنچی آدم گه قدربرین برین هرقیسی لری متن واسنادلری اوزگارتیلگن وبربریگه ارالاشتورلگن اون اون حدیث لرینی اوقوب بیریب امام بخاری دن حدیث لری باره سیده سورارایدیلر،امام بخاری رحمه الله هربرلری ننگ جوابیگه بیلمایمن دن زیاده ینه برنرسه دیماس ایدیلر،وامام بخاری رحمه الله مذکوراون کیشی ننگ برچه لری حدیث لرینی اوقوب بولگن لرینی بیلگن دن کیین بیرینچی سی گه قاراب اماسنینگ اوقوب بیرگن بیرینچی حدیثینگ ننگ صحیح متنی واسنادی موننگ دیک دور،وایکینچی سی هم موننگ دیک دور،دیب هراون حدیث لری ننگ صحیح متن واسنادلرینی ایتیب بیردیلر،وشوکبی ایکینچی آدم واوچونچی واون لنچی سی گه قدرهربرلری ننگ متن واسنادلرینی قصداارالاشتورگن حدیث لری ننگ هربری ننگ متن واسنادلرینی اوزجائیگه قویوب برچه مذکوریوزحدیث ننگ متن لری واسنادلرینی صحیح شکلده توزوب بیردیلر،کیین مجلس گه حاضربولگن برچه لری امام بخاری رحمه الله ننگ ذکاوت وحفظی حقیده اعتراف قیلیشدیلر.

امام بخاری رحمه الله باحیا،شجاع،سخی،زاهد،وپرهیزگاربولگن برذات ایدیلر،ایتورایردیلرکه پروردگاربیلن شوندای حالده اوچراش نی امیدقیلامن که میندن حساب آلماسه زیراکه غیبت نی حرام ایکن لیگی نی بیلگانیمدن کیین هیچ برکیمسه نی غیبتی نی قیلمگن من،کم اشتهاءواحسان قیلوچی کیشی بولیب،اورته بویلی بغدای رنگلی وآریغ کیشی ایدیلر.

وامام بخاری رحمه الله علم طلبی وعبادت ده غایت درجه سعی وکوشش قیلورایدیلر،چنانچه محمدبن یحی وراق ایتادی که مین امام بخاری بیلن برزمانی همسفربولدیم،جنابلری ننگ کورورایردیم که بیرکیچه ده اون بیش مرته ویگیرمه مرته توروب احادیث نی یازیش ویاعبادت ده مشغول بولورایردیلر،وشوکبی رمضان آیی کیلگنده عبادتده جوده کوشش قیلیب وهربیرکونده برختم قرآن قیلورایدیلر.

یوقاریده ایتیب اوتکنمیزدیک امام بخاری رحمه الله دن مینگ لب آدم درس لریدن ومجلس لریدن کسب فیض قیلگن،اولردن بعضی لری حتی حدیث امامی وکتاب صاحبی بولگنلر،بوجمله دن امام بخاری ننگ شاگردلری بولگن ابوالحسین مسلم بن الحجاج ،أبوعیسی ترمذی،أبوعبدالرحمن نسائی ،أبوحاتم،أبوزرعه رازیان،أبواسحاق ابراهیم،أبوبکربن خزیمه رحمهم الله لرنمایان دورلر.

حضرت امام بخاری رحمه الله ننگ شخصیت ومنزلت لری هیچ برکیمسه گه مخفی ایماس،اوشه عصردن تارتیب تاحاضرگه قدرعلماء لروحدیث امام لری تمانیدن حق لریده مدح وتوصیف بولینیب کیلگن،علماءلرتمانیدن بولینگن بعض تعریف لرقوییده گی لردن عبارت:

امام مسلم رحمه الله امام بخاری گه خطاب قیلیب ایتادیلرکه حسودکیشی دن بشقه هیچ برکیمسه سنگه کینه قیلماس ودنیاده هم تینگینگ تاپیلماس دیب گواه لیک بیرامن.

محمدبن اسحاق خزیمة رحمه الله ایتادیلرکه آسمان تاگیگه محمدبن اسماعیل بخاری دن کوره حافظ راق وحدیث نبوی ده عالم راق کیشی نی کورمادیم.

امام احمدبن حنبل رحمه الله ایتادیلرکه خراسان اولکه سی محمدبن اسماعیل بخاری دیک شخصیت نی هرگزچیقارمگنگ.

امام ترمذی رحمه الله ایتادیلرکه عراق وخراسان سرزمین لریده علل وتاریخ واسنادلرنی بیلیش ده محمدبن اسماعیل بخاری دن عالم ترشخص نی هیچ کورمادیم.

امام عبدالله بن عبدالرحمن دارمی رحمه الله ایتورلرکه حرمین،حجاز،عراق،وشام ده کوب علماءلرنی کوردیم امامحمدبن اسماعیل بخاری دیک جامع شخص نی کورمادیم.

قتیبه بن سعیدبغلانی رحمه الله ایتورلرکه جهان ننگ شرق وغربی دن حدیث طلبی اوچون کوب آدم لرمینی آلدیمه کیلیشدی امامحمدبن اسماعیل بخاری ننگ هم تینگی نی کورمادیم.

ابن حجرعسقلانی رحمه الله ایتادیلرکه محمدبن اسماعیل بخاری حافظ وفقه وحدیث ده دنیاننگ امامی ایدی.

یحی بن جعفرایتورلرکه اگرعمریم دن بیرنرسه بیریش محمدبن اسماعیل بخاری گه ممکن بولسه ایدی البته قیلورایدیم،چونکه مینی اولگنیم بیرکیشینی اوگنی دور،وامابخاری ننگ اولگنی عالم اولیشی وعلم نی کیتیشی دن عبارت دور.

وبرچه گه آشکارابرحقیقت دورکه حضرت امام بخاری رحمه الله بوتون عمرلرینی رسول الله صلی الله علیه وسلم جنابلری ننگ سنتی گه خدنت قیلیش مقصدیده تینمسدن جدوجهدوسعی کوشش بیلن اوتکزدیلر،واشبوزحمت لروکوشش لرجریانیده امام بخاری رحمه الله درس وتدریس علاوه یگیرمه دن آرتوق تورلی موضوع لرده کتاب تألیف قیلدیلرکه إینگ مشهوری وشهرۀ آفاق بولگنی منه شو"صحیح بخاری"دیب مشهوربولگن کتابی دور،امام بخاری رحمه الله بوکتابی نی"الجامع الصحیح المسندالمختصرمن أموررسول الله صلی الله علیه وسلم وسننه وأیامه"دیب اسم قویدی ویاعنوان بیردی،امام بخاری رحمه الله اوشبوصحیح کتابی نی موضوع لراساسی ده ترتیب بیردیلر،شهرۀآفاق بولگن بوصحیح البخاری تکرارروایت ایتیلگن حدیث لری بیلن بیرگه توقیزمینگ وسکسان ایکی حدیث نی ایچیگه الادورکه اوشبوحدیث لرنی امام بخاری رحمه الله آلتی یوزمینگ حدیث جمله سیدن سایلب آلگنلر،وصحیح البخاری ننگ تصنیف وتألیف ایتیش لیگی وصحیح حدیث لرنی غیرصحیح دن آییرش وبوباره ده تحقیقات ایش لری أون آلتی ئیل دوام ایتدی،وحضرت امام بخاری رحمه الله هربرحدیث نی کتابی ده درج قیلگن پیتی ده ایکی رکعت نمازاوقوب بوحدیث نی اوزوم والله تعالی اورتامیزده حجت قایتاردوم دیرایدیلر.

وامام بخاری رحمه الله ننگ صحیح سینی اوززمانی ننگ آدم لریدن توقسان مینگ کیشی ایشیتکنلر.أئمه وعلماءلرصحیح البخاری نی حدیث کتاب لری ننگ ایچیده إینگ صحیح کتاب اعتباریگه آلیشیب بلکه قرآن کریم دن کیین صحیح البخاری نی إینگ صحیح وموثوق کتاب دوردیگنلر،وشوکبی صحیح البخاری ده متصل ومرفوع شکلده روایت قیلینگن برچه حدیث لرینی صحیح دوردیگنلر.

واسلام امتی بوکتاب نی صحیح کتاب اورنیده قبول قیلیب قرآن کریم دن کیینگه درجه بیریگنلر،بنابرین اهل علم کیشی لربوکتاب ننگ حفظ ویادقیلیش لیگی واوقوش لیگی وشرح قیلیش لیگی حقیده آنچه یوقاری درجه ده اهتمام قیلگنلر.

بوشهرۀ آفاق بولگن کتاب نی تألیف إیتیش سببی توغری سیده خودی امام بخاری رحمه الله قوییده گی حکایه لرنی قیلادیلر.

بیرکونی اسحاق بن راهویه استاذیم نی درس مجلیسی ده اولتورگن ایدیم که رسول الله صلی الله علیه وسلم ننگ سنن لریده کاش برمختصرکتاب تألیف ایتیلسه ایدی دیب ایتیب قالدیلر،انه شوسوزلری یوراکیم ده توشوب تألیف قیلیش گه حرکت قیلگنیم گه سبب بولدی.

حدیث فنی ده تألیف ایتیلگن کتاب لرصحیح،حسن،وضعیف هرخیل حدیث لرنی اوزایچیگه آلگن ایدی،خالص صحیح حدیث لرنی توپلش نیتی ده صحیح نی تألیفی ده اورندیم.

رسول الله صلی الله علیه وسلم ننگ خواب گه کوریش سببی،چنانچه امام بخاری رحمه الله ایتورلرکه مین رسول الله صلی الله علیه وسلم ننگ خوابیم گه کوردیم که آلدیلریغه توربدوم قولیمغه برپنکه بارکه جنابلریدن پشه نی اوزاق قیلامن،بوخواب نی تعبیرینی مشایخ وعلماءلردن سوراگنده رسول الله صلی الله علیه وسلم سنن لریده توپلایسن ویلغان وتوقمه حدیث لرنی اجراته سن دیب تعبیرقیلیشدی.

بهرصورت بوکتاب بیوک کتاب دن عبارت بولیب حضرت امام بخاری رحمه الله جنابلری دین خدمتی ده اخلاص،صداقت،وهمت لی بولگنی دن علاوه وبیوک برشخصیت ایکن لیک لرینی کورساتادور.

امام بخاری رحمه الله هم بشقه اوتکن امام لردیک زحمت وبلالرگه اوچراگنلر،اماالله اوچون صبرقیلگنلر،چونکه امام بخاری رحمه الله عام وخاص ننگ آلدیده مقبول بولگن برذات ایدیلر،شوباعث چیدالمسدن وحسدقیلیش روی دن بعض لرتمانیدن حق لریگه تبلیغات لرشائع قیلیندی،وشوکبی حضرتلری نهایت شریف النفس بولگنلری اوچون بعض لرنی گپ لرینی انجام بیرمگن لری باعث هم زحمت لرگه دوچ بولدیلر.حتی نیچی قیته بخاراشهریدن هیداب چیقاریلدی،چنانچه اوشه پیت ده گی بخاراحاکیمی خالدبن احمدامام بخای رحمه الله ننگ بخاراشهریدن چیقیب کیتیش امرینی صادرقیلدی،سونگره جنابلری منه شودعاءنیاللهم ضاقت عليَّ الأرض بما رحبت فاقبضني إليك ای الله زمین شونچه کینگ لیگی بیلن مینگه تنگ بولوب دور،اوزتماننگ مینی آلگیل،دیب سمرقندتمان بارادورگن پیت لریده"خرتنگ"نام لی جایده یتیشیب نیچی کون کسل لیک نی تارتگن لریدن کیین ایکی یوزایلیک آلتینچی هجری یلی ننگ رمضان آیی شنبه کیچه سی عزیزجان لرینی اوزپروردگالریغه تاپشوردیلر،إنالله وإناالیه راجعون اوشه پیتده یاش لری آتموش ایکی ئیل واون اوچ کون گه یتگن ایدی،روح لری شادوجای لری جنت.